Sredstva za nepoznate ciljeve: nauka, tehnika i lukavstvo u antičkoj Grčkoj i u moderno doba

Milisavljević, Vladimir (2019) Sredstva za nepoznate ciljeve: nauka, tehnika i lukavstvo u antičkoj Grčkoj i u moderno doba. In: Nauka i stvarnost : zbornik radova sa naučnog skupa. Posebna izdanja, Naučni skupovi. Tom 1 ; knj. 13, ISSN 2490-4074 . Filozofski fakultet, Istočno Sarajevo, pp. 32-48. ISBN 978-99938-47-88-5

Text VMilisavljevic_Sredstva za nepoznate ciljeve.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (198kB)

Abstract

Od svojih početaka u grčkoj mitologiji pa do Makijavelija i Hegela, pojam tekhnê je blisko povezan sa pojmom lukavstva. Kod Homera ili Hesioda, „lukava veština“ (doliê tekhnê), kojom se podjednako služe bogovi i ljudi, implicira posredovanje, sposobnost da pođemo zaobilaznim putem i da se stvarima ili ljudima koristimo kao sredstvima za postizanje svojih ciljeva. Platon i Aristotel pokušali su da raskinu vezu između umeća i lukavstva podređujući tekhnê mudrosti i idealu čiste theoria. Ali, to ne važi i za modernu eksperimentalnu nauku u verziji koju je predložio Frensis Bekon. Prema tumačenju izloženom u ovom tekstu, Bekonova reforma u izvesnom smislu predstavlja povratak modelu lukavstva: u istraživanju prirode treba da idemo zaobilaznim putem i, posebno, treba da se prirodi potčinimo da bismo njome mogli bolje da ovladamo (natura parendo vincitur). Kod Bekona je, međutim, reč i o proširenju područja lukavstva, pošto eksperimentalna nauka ne teži ostvarenju naših konkretnih ciljeva, već prirodu uopšte sagledava s obzirom na ciljeve koje bismo mogli zamisliti. Takvo tumačenje, kako izgleda, potvrđuje tezu prema kojoj je tehnika suština moderne nauke (Hajdeger, Adorno). Čak i kada je „fundamentalna“, nauka postavlja sve što postoji u perspektivu svrhovitosti. Ali, pošto konkretni ciljevi primene naučnih saznanja nisu unapred propisani niti poznati, naučni i tehnološki progres istovremeno izaziva fascinaciju i strah.

Actions (login required)

View Item